Unijne rozporządzenie w sprawie wylesiania (EUDR) i identyfikowanie produktów objętych jego zakresem

Organizacje, które zapoznały się z unijnym rozporządzeniem w sprawie wylesiania (EUDR), z pewnością zauważyły, że żaden z jego wymogów nie nakłada wprost i bezpośrednio na podmioty gospodarcze z UE i przedsiębiorstwa handlowe niebędące Małymi i Średnimi Przedsiębiorstwami (MŚP) potrzeby śledzenia łańcucha dostaw lub stosowania procedur identyfikowalności.

Aby lepiej zrozumieć wpływ rozporządzenia w zakresie identyfikowalności, należy przeanalizować niektóre z wymogów wymienionych w art. 9 rozporządzenia: (1) kraj produkcji, (2) zlokalizowanie wszystkich działek za pomocą narzędzi do geolokalizacji oraz (3) data lub zakres czasowy produkcji¹. Przedsiębiorstwa, które wprowadzają na rynek UE bądź eksportują² produkty objęte zakresem rozporządzenia, będą musiały zebrać te informacje zgodnie z obowiązkiem należytej staranności. Nie należy bagatelizować tego obowiązku, ponieważ te trzy elementy będą musiały być systematycznie uwzględniane w oświadczeniach dotyczących należytej staranności archiwizowanych przez odpowiednie organizacje, zgodnie z Załącznikiem II do rozporządzenia. 

Mapowanie i identyfikowalność łańcucha dostaw

Co to oznacza w praktyce? Operatorzy i handlowcy spoza sektora MŚP³ wprowadzający odpowiednie produkty na rynek UE będą zobowiązani do posiadania pełnego zestawienia wszystkich dostawców i relacji handlowych w swoich łańcuchach dostaw, aż do producentów surowców. Ma to istotne znaczenie, ponieważ dzięki temu Organizacja będzie w stanie zebrać niezbędne informacje, w szczególności informacje dotyczące lokalizacji działek. Jest to również kluczowe przy ocenie złożoności łańcucha dostaw, a także ryzyka mieszania się z produktami niewiadomego pochodzenia⁴. 

Jeżeli takie informacje nie są jeszcze danemu przedsiębiorstwu spoza MŚP, wówczas pierwszym krokiem jest przeprowadzenie dokładnego mapowania łańcucha dostaw⁵ z uwzględnieniem gospodarstw rolnych lub lasów.

Szereg wyzwań związanych z mapowaniem łańcucha dostaw jest już dobrze znanych, ponieważ doświadczył ich sektor drzewny, który od ponad dekady wdraża wymogi unijnego rozporządzenia w sprawie drewna: 

• Im dłuższe i bardziej złożone są łańcuchy dostaw, tym trudniejsze i bardziej wymagające będzie mapowanie.
• Mapowanie łańcucha dostaw jest procesem wymagającym dużej przejrzystości, który wymaga zaangażowania, sprawnej komunikacji i budowania zaufania z bezpośrednimi i pośrednimi dostawcami. Jest to niezbędne do prawidłowej identyfikacji wzajemnych powiązań handlowych w obszarze produkcji surowców.
• Mapowanie łańcucha dostaw wymaga aktualizacji i weryfikacji, ponieważ informacje uzyskane od dostawców są obarczone ryzykiem szybkiej dezaktualizacji, niekompletności lub po prostu nieprawidłowości. Rozwiązania tych kwestii mogą obejmować: (1) sprawdzanie określonych powiązań handlowych z dokumentacją (lub innymi) dowodami, takimi jak przykładowe faktury i dokumenty transportowe między poszczególnymi punktami łańcucha dostaw, (2) aktywne identyfikowanie punktów w łańcuchu dostaw szczególnie narażonych na ryzyko zmieszania z produktami pochodzącymi z niezidentyfikowanych źródeł oraz (3) podnoszenie świadomości wśród dostawców na temat konieczności powiadamiania każdego nowego dostawcy wchodzącego do łańcucha dostaw.
• Niektóre istniejące narzędzia cyfrowe do mapowania opierają się na badaniach ankietowych skierowanych do dostawców w celu ułatwienia gromadzenia informacji.

Zarządzanie informacjami w łańcuchu dostaw

Pozyskiwanie i dostarczanie przez dostawców informacji zawsze stanowi wyzwanie. Zarządzanie i przechowywanie informacji dotyczących łańcucha dostaw jest kolejnym wyzwaniem, ponieważ często obejmuje bardzo dużą ilość danych o wysokim poziomie złożoności. Aby właściwie zarządzać tymi danymi, sugerujemy opracować specjalne systemy cyfrowe. Nie ma "jednego rozwiązania dla wszystkich", ponieważ operatorzy posiadający stosunkowo małe i stabilne łańcuchy dostaw mogą polegać na zwykłym oprogramowaniu biurowym powszechnie dostępnym na większości komputerów (dokumenty tekstowe, arkusze kalkulacyjne, obrazy, przechowywanie folderów i podfolderów oraz komunikacja za pośrednictwem poczty elektronicznej). Jednak w przypadku większości łańcuchów dostaw te narzędzia mogą okazać się niewystarczające i nieskuteczne.

Bazy danych są najlepszym rodzajem oprogramowania umożliwiającym firmom prowadzenie obszernych rejestrów i porównywanie danych w kompleksowy sposób. Oznacza to możliwość zapisywania i porównywania danych o dostawcach, surowcach, konkretnych produktach, dostawach itp.

Podstawową kwestią związaną z tworzeniem lub aktualizacją baz danych wykorzystywanych do przechowywania informacji o łańcuchu dostaw, szczególnie w kontekście zgodności z EUDR, jest sposób gromadzenia informacji i to, kto ma dostęp do systemów gromadzenia danych: 

• Narzędzia cyfrowe mogą służyć przede wszystkim do przechowywania i porządkowania informacji o pochodzeniu produktów zebranych za pośrednictwem różnych platform komunikacyjnych, co nie zawsze oznacza automatyczne wprowadzanie tych danych. Dostęp do takiego systemu jest zazwyczaj ograniczony dla organizacji, która je wdrożyła, z możliwością rozszerzenia na jej bezpośrednich dostawców. Takie podejście nazywamy identyfikowalnością wsteczną produktu, w której informacje o łańcuchu dostaw są gromadzone od produktów końcowych do źródła.
• Alternatywą może być tworzenie programów, które będą mogły być wykorzystywane na wszystkich etapach łańcucha dostaw, dzięki czemu więcej podmiotów będzie zapisywać i przekazywać informacje o pochodzeniu. Takie podejście jest często określane jako identyfikowalność "od źródła do odbiorcy". Można to również osiągnąć poprzez połączenie szeregu narzędzi cyfrowych, które " komunikują się " ze sobą za pomocą funkcji interoperacyjnych.

Istnieje wiele innych możliwości i aspektów, które należy wziąć pod uwagę przy wyborze odpowiedniego systemu do cyfrowej identyfikowalności, w tym m.in.:

• Programy mogą być opracowywane wewnętrznie przez same organizacje lub mogą być opracowywane przez zewnętrznego dostawcę usług IT, który stworzy w pełni dostosowane narzędzie lub zaoferuje gotowe rozwiązanie; 
• Dostępne oprogramowania lub platformy mogą skupiać się wyłącznie na mapowaniu łańcucha dostaw lub funkcjach identyfikowalności, lub mogą obejmować różne dodatkowe funkcje, takie jak: dostarczanie ocen ryzyka produktu; dostęp do ocen ESG⁶ dostawców; funkcje zarządzania zamówieniami; usługi bankowe lub szkoleniowe dla rolników itp.

Informacje geolokalizacyjne

Gdy łańcuchy dostaw produktów objętych zakresem rozporządzenia będą już w pełni znane, Operatorzy powinni zwrócić szczególną uwagę na wymóg geolokalizacji wszystkich działek.

Artykuł 2 ust. 27 rozporządzenia UE w sprawie wylesiania definiuje działkę jako "grunt w ramach jednej nieruchomości, uznany przez prawo kraju produkcji, który posiada wystarczająco jednolite warunki, pozwalające na ocenę zbiorczego poziomu ryzyka wylesiania i degradacji lasów związanego z odpowiednimi towarami produkowanymi na tym gruncie⁷". 

Artykuł 2 ust. 28 definiuje geolokalizację jako "położenie geograficzne działki opisane za pomocą współrzędnych szerokości i długości geograficznej odpowiadających co najmniej jednemu punktowi szerokości i jednemu punktowi długości geograficznej oraz przy użyciu co najmniej sześciu cyfr dziesiętnych". 

Współrzędne geolokalizacyjne są kombinacją dwóch danych wejściowych - współrzędnych geograficznych, z których jedna reprezentuje szerokość geograficzną, a druga długość geograficzną, a ich przecięcie odpowiada punktowi na powierzchni Ziemi. Obowiązki wynikające z rozporządzenia UE w sprawie wylesiania w odniesieniu do geolokalizacji działek mogą przybrać różne formy: 

• W przypadku działek o powierzchni poniżej 4 hektarów, a także zakładów hodowli bydła, wystarczający będzie pojedynczy punkt geolokalizacyjny (jedna szerokość i jedna długość geograficzna);   
• W przypadku działek o powierzchni powyżej 4 hektarów wykorzystywanych do produkcji towarów innych niż bydło, niezbędne będzie podanie wystarczającej liczby punktów do opisania granic tych działek.

Konieczne będzie mapowanie rzeczywistych działek, nawet jeśli baza dostaw jest rozległa, jak w przypadku upraw prowadzonych przez drobnych rolników. Może to zostać wykonane poprzez fizyczne udanie się na pole w celu dokonania pomiaru (ręcznym GPS lub smartfonem). Możliwe jest również mapowanie punktów lub wielokątów bezpośrednio z komputera poprzez przypięcie nieruchomości lub narysowanie jej granic na obrazie Ziemi.

Niezależnie od zastosowanych rozwiązań, gromadzenie informacji geolokalizacyjnych poprzez mapowanie gospodarstw rolnych i lasów dostarczających surowce ma istotne znaczenie pod względem logistyki i uczestnictwa w łańcuchu dostaw. Proces ten prawdopodobnie zostanie zainicjowany przez organizację znajdującą się najbliżej rynków konsumenckich, ale logistycznie zorganizowany lub wdrożony przez organizacje znajdujące się bliżej producentów. 

Dodatkowo, poza logistyką i kosztami związanymi z procesem mapowania, należy wziąć pod uwagę jeszcze kilka elementów: 

• Szerokość i długość geograficzna mogą być określane w oparciu o różne układy współrzędnych (np. UTM, WGS, Lambert itp.);
• Współrzędne mogą być zapisywane w różnych formatach plików (np. csv, shapefiles, KML, GeoJSON itp;);
• Współrzędnymi można zarządzać i wizualizować je za pomocą różnych programów lub platform (np. Google Earth, ArcGIS, QGIS, etc.).

Co istotne, bardzo często towary, materiały lub produkty pochodzące z drewna, kakao czy innych surowców objętych EUDR, są mieszane w łańcuchach dostaw. Wówczas koniecznym jest, aby dane geolokalizacyjne były odpowiednio połączone tak, aby produkty wprowadzane lub eksportowane z rynku UE były powiązane ze wszystkimi możliwymi źródłami pochodzenia surowca. Dokładność w tym względzie będzie miała ogromne znaczenie. Wniosek, że dany produkt nie spowodował wylesiania po dacie granicznej zależy od dokładności i kompletności wykazu geolokalizacji. Jak stwierdzono w niedawno opublikowanym przez Komisję Europejską dokumencie FAQ⁸, "gdy dostawa towarów hurtowych, które zostały zmieszane, jest powiązana z kilkuset działkami, fakt, że jedna z działek została wylesiona po 2020 r., może sprawić, że cała dostawa będzie niezgodna z przepisami". Określono tu także, że jeden obszar powinien odpowiadać jednej działce i nie może odpowiadać (1) dużemu obszarowi obejmującemu kilka działek lub (2) obszarowi obejmującemu grunty inne niż działki, na których uprawiany jest dany towar⁹. 

Wiarygodna identyfikacja działek, na których wyprodukowano surowce wchodzące w skład produktu jest konieczna, aby wszystkie podmioty należące do danego łańcucha dostaw poprawiły swoje kompetencje w zakresie zbierania informacji geolokalizacyjnych i zarządzania danymi, tak aby połączenie różnych punktów i obszarów na różnych etapach łańcucha dostaw odbywało się w sposób precyzyjny. Bardzo ważne jest również, aby narzędzia cyfrowe wykorzystywane do gromadzenia i przekazywania informacji o pochodzeniu produktów handlowych (1) posiadały funkcje niezbędne do obsługi informacji geolokalizacyjnych, (2) ułatwiały lub automatyzowały proces łączenia informacji geolokalizacyjnych w celu dopasowania ich do czynności przetwarzania oraz (3) ułatwiały komunikację z kolejnymi podmiotami łańcucha dostaw.¹⁰  

Data lub przedział czasowy produkcji

Kolejnym bardzo ważnym elementem dotyczącym identyfikowalności jest konieczność podawania daty lub zakresu czasowego produkcji. Maksymalny przedział czasowy produkcji, który można zadeklarować, będzie miał wpływ na systemy cyfrowe, które należy wdrożyć w celu gromadzenia tych informacji. 

W przeciwieństwie do informacji geograficznych, które mogą być niezmienne czasowo (pod warunkiem, że łańcuchy dostaw są stabilne i że istnieje proces identyfikacji nowych podmiotów wchodzących w ich skład), informacje oparte na czasie dotyczące produkcji surowca (np. zbiorów drewna lub towarów rolnych i uboju bydła) będą z pewnością informacjami dynamicznymi, zmieniającymi się wraz z kolejnymi dostawami wprowadzanymi na rynek UE lub z niego wywożonymi.

W opublikowanym niedawno FAQ Komisja Europejska przyjmuje ścisłą interpretację tego wymogu, ponieważ odnosi się on do konkretnej daty zbioru dla wszystkich towarów innych niż bydło, a tym samym nie pozwala na podanie szerokiego zakresu czasowego, który mógłby obejmować miesiące.¹¹ 

Certyfikaty zrównoważonego rozwoju produktu

How can existing certification schemes help fulfil traceability requirements of the EUDR? Interestingly, in their current form, these schemes have a high potential to support risk assessment and mitigation for legal and deforestation-free production, but they are less likely to be helpful when it comes to fulfilling traceability requirements. 

Systemy certyfikacji nie były budowane z myślą o zapewnieniu jak największej przejrzystości w zakresie pochodzenia surowca. Warunkiem jest oczywiście, aby certyfikowane podmioty gwarantowały, że towar pochodzi z certyfikowanej działalności związanej z użytkowaniem gruntów, był sprawny i skuteczny. Dane dotyczące identyfikowalności są zbierane i kontrolowane na każdym etapie łańcucha dostaw, ale zazwyczaj nie są zgromadzona w jednej bazie bądź systemie, a przekazywanie tych informacji nabywcom na dalszych etapach łańcucha dostaw nie jest obowiązkowe, a wręcz rzadko spotykane, na przykład ze względu na tajemnice handlowe.¹² 

Co więcej, aby zapewnić stopniowe wdrażanie i uwzględnić realia towarów sprzedawanych hurtowo, systemy te przyjęły różne warianty łańcucha dostaw (CoC), w tym niektóre (np. różne rodzaje modeli bilansu masy), które nie polegają na fizycznej identyfikowalności materiału. Produkty deklarowane w ramach modeli bilansu masy niekoniecznie są zatem produktami, które fizycznie składają się z surowców uprawianych i zbieranych w ramach certyfikowanych działań związanych z użytkowaniem gruntów.

Modele podzielone, czyli takie, które wymagają, aby produkty były przechowywane lub wytwarzane oddzielnie są najlepiej przygotowane do zapewniania identyfikowalności, pod warunkiem, że: 

• umożliwiają gromadzenie i udostępnianie informacji o pochodzeniu - może to już mieć miejsce w przypadku Modelu IP¹³;
• nie dopuszczają do wprowadzenia do łańcucha dostaw pewnego procenta materiałów, które nie są certyfikowane lub kontrolowane¹⁴ i śledzone¹⁵; oraz
• umożliwiają gromadzenia i udostępniania opartych na danych czasowych informacji na temat produkcji danego towaru.

Systemy certyfikacji stwarzają ogromną szansę na dostosowanie się do ogólnych wymogów EUDR, ale będą musiały ewoluować, aby lepiej spełniać wymagania dotyczące identyfikowalności, w tym dostarczać narzędzia cyfrowe ułatwiające gromadzenie i przekazywanie informacji geolokalizacyjnych i czasowych. Ponadto muszą one również zapewnić, że ich mechanizmy integralności łańcucha dostaw są solidne.

Dane geolokalizacyjne przekazywane do systemu informacyjnego UE

Na koniec, jeszcze jedna istotna kwestia; składanie oświadczeń o należytej staranności będzie dokonywane przez podmioty wprowadzające produkty lub eksportujące je z rynku UE. Komisja Europejska niedawno opublikowała nowe ważne informacje na ten temat:¹⁶   

• System informacyjny będzie oparty na istniejącym systemie TRACES NT i zostanie uruchomiony w ostatnim kwartale 2024 r.;
• Dane geolokalizacyjne można przekazywać, korzystając z wbudowanej w system informacyjny funkcji mapy, przesyłając je w załączonym pliku lub wpisując jako współrzędne; 
• Format pliku GeoJSON jest obsługiwany w celu przesyłania danych geolokalizacyjnych; rozważane są również inne popularne formaty plików; 
• Do systemu informacyjnego zostanie dodana funkcja umożliwiająca kopiowanie i wklejanie informacji z poprzednich oświadczeń dotyczących należytej staranności; 
• Rozwój interfejsu programowania aplikacji (API) w celu połączenia systemu informacyjnego z innymi systemami zewnętrznymi nie jest na chwilę obecną planowany.

Aby uzyskać więcej informacji, prosimy o kontakt:
Chloé Viala 
Traceability Specialist  
E-mail: cviala@preferredbynature.org

Źródła

1.  Art. 9 lit. c) i d) rozporządzenia (UE) 2023/1115 w sprawie udostępniania na rynku Unii i wywozu z Unii niektórych towarów i produktów związanych z wylesianiem i degradacją lasów.
2. Produkty wchodzące w zakres rozporządzenia są określone w wykazie objętych nim kodów HS zawartym w Załączniku I do Rozporządzenia i odnoszą się do siedmiu kluczowych towarów mających wpływ na lasy: drewna, kakao, soi, kawy, kauczuku, oleju palmowego i bydła.
3. Małe i Średnie Przedsiębiorstwa, zgodnie z definicją zawartą w art. 3 dyrektywy 2013/34/UE..
4. Artykuł 10 lit. i) i j) rozporządzenia (UE) 2023/1115.
5. Supply Chain Mapping
6. Środowisko, Społeczeństwo i Zarządzanie.
7. Należy zauważyć, że Najczęściej Zadawane Pytania Komisji UE (EU Commission FAQ) dotyczące rozporządzenia, opublikowane 28 czerwca 2023 r., stwierdza, że "brak rejestru gruntów lub formalnego tytułu nie powinien uniemożliwiać oznaczenia gruntu, który jest de facto wykorzystywany jako działka" (pytanie 7) oraz że "rolnicy mogą gromadzić geolokalizację swoich działek [...] niezależnie od braku rejestru gruntów lub braku identyfikatorów lub tytułów prawnych do ich gruntów. Od rolników nie są wymagane żadne dane osobowe (chyba że są bezpośrednimi dostawcami operatorów lub sami operatorzy). Geolokalizacja uprawianej przez nich ziemi jest wystarczająca" (pytanie 8)
8. EU Commission FAQ, pytanie 12.
9.   Idem.
10. Aby ułatwić ten proces, Preferred by Nature opracowuje obecnie protokół do przesyłania danych geolokalizacyjnych w ramach Partnerstwa Danych Leśnych za pośrednictwem Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO).
11. EU Commission FAQ, pytanie 12.
12. W przypadku produktów drewnianych FSC wprowadziło ten wymóg, jednak tylko na wniosek certyfikowanych nabywców. Wymóg 6.1.b Standardu Certyfikacji Łańcucha Dostaw FSC FSC-STD-40-004 V3-0: "Organizacja musi zapewnić, że jej produkty certyfikowane FSC są zgodne ze wszystkimi obowiązującymi przepisami dotyczącymi legalności drewna. Jako minimum, organizacja musi [...] na żądanie zbierać i dostarczać informacje o gatunkach (nazwa zwyczajowa i naukowa) i kraju pozyskania (lub bardziej szczegółowe informacje o lokalizacji, jeśli jest to wymagane przez przepisy) bezpośrednim klientom i/lub wszelkim organizacjom certyfikowanym FSC w dalszej części łańcucha dostaw, które potrzebują tych informacji w celu zapewnienia zgodności z przepisami dotyczącymi legalności drewna. Forma i częstotliwość dostarczania tych informacji może zostać uzgodniona pomiędzy organizacją a wnioskodawcą”.
13. Model Identity Preserved (IP) "zapewnia, że certyfikowany produkt z certyfikowanego zakładu jest oddzielony od innych źródeł. Jeśli jest stosowany w całym łańcuchu dostaw, pozwala na jednoznaczne śledzenie certyfikowanych produktów w całym procesie produkcyjnym, od miejsca produkcji danej partii (posiadacza certyfikatu zrównoważonego rozwoju) do ostatniego punktu przekształcenia lub etykietowania produktu (lub zastosowania oświadczenia). W tym modelu certyfikowany materiał nie może być fizycznie mieszany z innym certyfikowanym lub niecertyfikowanym materiałem tego samego towaru lub składnika. Materiał pochodzący z różnych certyfikowanych źródeł nie może być fizycznie mieszany i musi być odpowiednio udokumentowany". Modele i definicje łańcucha dostaw ISEAL, wersja 1.0, wrzesień 2016 r.
14. W niektórych systemach bilansu masy produkty niecertyfikowane, które są mieszane lub łączone z produktami certyfikowanymi, podlegają oddzielnym kontrolom. Tak jest w przypadku FSC, gdzie drewno mieszane musi zostać ocenione, poprzez należytą staranność jako niepochodzące z pięciu rodzajów niedopuszczalnych źródeł (FSC-STD-40-005).
15. Kilka systemów certyfikacji dopuszcza niewielki procent materiałów niecertyfikowanych w segregowanej mieszance, na przykład: maksymalnie 10% dla Rainforest Alliance (kakao, kawa), maksymalnie 5% dla RSPO (olej palmowy)
16. Podsumowanie 16. posiedzenia "Platformy wielostronnej ds. ochrony i odtwarzania lasów na świecie", 8 czerwca 2023 r., pierwsza sesja. Należy zauważyć, że nie są to wiążące deklaracje i mogą ulec zmianie przed wejściem w życie wymogów EUDR.

 _________________________________________________________________________________________________________________________________

Komisja Europejska (darczyńca) nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek twierdzenia lub poglądy przedstawione w niniejszym materiale. Wsparcie Komisji Europejskiej dla produkcji tej publikacji nie stanowi poparcia dla treści, które odzwierciedlają jedynie poglądy autorów, a Komisja nie może być pociągnięta do odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie informacji w niej zawartych.